"H ομορφιά του παρελθόντος είναι το αποτέλεσμα, όχι ο λόγος της νοσταλγίας"
Μ. Foucault

Παρασκευή 14 Νοεμβρίου 2008

... Κι ἡ Πηνελόπη η φρόνιμη...

Υπάρχει η νομιμοποίηση της κριτικής? Ποιος νομιμοποιείται να κρίνει και πότε?

Πάντα αναρωτιέμαι αν γι αυτά που διαβάζω, που βλέπω, που ακούω υπάρχει κάποιος που τον αφορά η παρ-ανάγνωσή μου, η παρ-όραση, το παρ-άκουσμά μου και η απάντησή μου βγαίνει πάντα αυθόρμητα: Όχι, κανείς, αφού στην πραγματικότητα αδυνατώ (κι ούτε που θέλω άλλωστε) να νομιμοποιήσω την κριτική μου, αδυνατώ να εμπεδώσω την ιδέα του κρίνειν, την ηθελημένη επιλογή ανάμεσα σε δύο πόλους τον θετικό και τον αρνητικό.

Μην μπερδευτείτε, όμως. Μέσω της αδυναμίας μου, τιμώ και θαυμάζω απεριόριστα τους κριτικούς γιατί θεωρώ ότι στέκονται σε μια διασταύρωση. Βρίσκονται, ακριβώς στον χιασμό επιστημοσύνης και ποιητικής, μόνο που, νομοτελειακά, η επιστημολογία ανάγεται στο ισχυρό μέλος του χιασμού και (υποκλέπτοντας από την ποιητική το όπλο της, τη ρητορική) αντί να επικοινωνεί έναν νόημα, κοινωνεί ένα επι-νόημα (που θα έλεγε και ο Βέλτσος, -θα σας πεθάνω στα λινκάκια, σήμερα, πάρτε το απόφαση).

Κι αυτά που διαβάζεις, ακούς, βλέπεις και συστήνεις ή αποτρέπεις τους φίλους/ες σου από το να κάνουν το ίδιο? Συνιστούν κριτική? Μπααα! Εγώ το ονομάζω προτίμηση και αυτό στέκεται σε ένα άλλο σταυροδρόμι. Αυτό της εμπειρίας και της μοναδικότητας μου. Μπορεί οι προτιμήσεις μου να αντιφάσκουν αισθητικά, να χάσκουν νοηματικά, ν’ απειλούν ή να δυσαρεστούν την ατομικότητα άλλων και κυρίως να πρήζουν τον καλό μου, αλλά η απάρνησή τους αντιτίθεται στην ηθική επιταγή της αυτονομίας μου –λέω, τώρα εγώ (και συμφωνεί μαζί μου και ο παλαιός των διανοητών ο Derrida). Έτσι λοιπόν, έχω μια λίστα δίπλα στα ποστ μου με τη γνώμη μου γι αυτά που διαβάζω, όπου κάθε κρίση μου παραμένει αυθαίρετη και αναιτιολόγητη μη διεκδικώντας αξία θεσφάτου, περιχαράσσοντας ωστόσο τη μοναδικότητά μου.

Εκεί, λοιπόν, πάνω-πάνω στη λίστα εδώ και κάνα τεσσάρι-πέντε μέρες βρίσκεται η Ντία Μέξη-Τζόουνς με την Πηνελόπη και τον Τζόνι της κι ενώ είχα αποφασίσει απλά να τους ταξινομήσω με όλη τη χαρά που μου πρόσφερε η ανάγνωσή τους, τελικά κάτι (που είπε η Penelope, αλλά δεν το ομολογώ, έτσι κι αλλιώς αυτή ξέρει) με κάνει να θέλω να γράψω κάτι παραπάνω. Όχι εν είδει κριτικής (αφού θεωρώ ότι δεν διαθέτω ούτε τα επιστημονικά φόντα, ούτε την ηθική νομιμοποίηση ν’ αξιολογήσω και να ταξινομήσω ένα έργο) αλλά σαν ένα ποστ διαλόγου με τη φίλη μου, σαν ένα ποστ ένταξης σε μια λέσχη ανάγνωσης (που εγκαινίασε ο Ντροπαλός) του έργου της κας. Μέξη-Τζόουνς, όπου συζητώντας για τον Τζόνι, αποδεχόμενοι τη μυθοπλασία του Τζόνι, διαπιστώνουμε ότι αναγιγνώσκουμε και γράφουμε διαφορετικά, πιθανά μιλώντας και για διαφορετικά πράγματα.

Το "Ο Τζόνι κι εγώ" είναι ένα κείμενο με αυτοβιογραφικές προεκτάσεις που στέκεται ανάμεσα στη μυθοπλασία και την αυτοαναφορά κι έτσι, αν με ρωτάτε –που δε με ρωτάτε, αλλά θα σας πω anyhow–απαιτεί μια σπειροειδή κατανόηση, μια αναγνώριση των κειμενικών του λειτουργιών και όχι μια ερμηνεία (όπως μας ματα-ξανα-λέει ο μπερδεμενομπερδευτικός Βέλτσος). Η Penelope, η διαδικτυακή περσόνα της κας Ντίας Μέξη Τζόουνς (που για μένα την αντικαθιστά –χωρίς να την υποκαθιστά– αφού η διαδικτυακή της υπογραφή, με την οποία τη γνώρισα, αυτονομήθηκε –όπως ήταν προορισμένη να κάνει– από τον/την κάτοχό της σε μια αδιάλειπτη περιπλάνηση) σε ένα βιβλίο-ημερολόγιο, με γραμμική εξέλιξη (μεγάλη ανακούφιση, μετά απ' όλα αυτά τα διακειμενικά και α-χρονικά μεταμοντέρνα που με/μας -αν θέλετε- κατατρύχουν) και που συνεχώς παραπέμπει στον εαυτό του, απλώνει τον μύθο της σε τρεις άξονες:

Της ανατροπής –κι αν η Οδύσσεια ήταν Πηνελοπιάδα?

Της γλώσσας – η ουσία της γλώσσας γράφεται πάντα σε μια και μοναδική γλώσσα?

Της ταυτότητας –αναγγέλλεται η ταυτότητα, αποδίδεται ή κατακτάται?

Η ανατροπή απαντά στη ρήση ενός σπουδαίου φιλοσόφου (νομίζω του Χάρρυ Κλυνν) τη δεκαετία του 80, ότι η δυστυχία του Έλληνα είναι ότι είναι ένας άνθρωπος-αλλού. Όπου και να βρίσκεται θέλει να βρεθεί κάπου αλλού. Και σ’ αυτή την περιπλάνηση υπάρχει πάντα πίσω μια υφαίνουσα-ξεϋφαίνουσα Πηνελόπη στην αναμονή. Αν όμως...

Αν αντί για τον Οδυσσέα ταξίδευε για το αλλού η Πηνελόπη, πώς θα είχε εξελιχθεί το ομηρικό έπος? Αν η Ωγυγία δεν ήταν στη Μεσόγειο, αλλά στον Ατλαντικό κι αν η Καλυψώ ήταν Τζόνι, πώς θα είχε εξελιχθεί η ιστορία του σεβάσμιου επικού?

Η περιπλάνηση της Πηνελόπης είναι μια θηλυκή απάντηση κατανόησης απέναντι στον επεκτατισμό, τον θάνατο και τον ιμπεριαλισμό της περιπλάνησης του Οδυσσέα. Η Πηνελόπη δεν αντιμάχεται τους Λωτοφάγους, τους προσφέρει τις συνταγές της, δεν τυφλώνει τους Κύκλωπες, τους αναγκάζει να σωπάσουν, δεν κλέβει τα βόδια του Ήλιου, τα ανταλλάσσει με τα καλούδια της θείας και της μητέρας της. Η Πηνελόπη δε χώνει το σπαθί της στο λαιμό της Κίρκης για να λύσει τα μάγια της, χώνει το αλβιονάκι στην αγκαλιά του Τζόνι. Δεν διεκδικεί την επιστροφή της σπίτι (που έτσι κι αλλιώς δεν είναι σίγουρη αν είναι η Ωγυγία ή η Ιθάκη), δεμένη στο κατάρτι για να αποφύγει τη γοητεία των Σειρηνών, κατεβαίνει απ’ το πλοίο και επιβάλλει τη δική της γοητεία συνομιλώντας στη γλώσσα τους.

Μια γλώσσα, που το εκπληκτικό παιχνίδι της Penelope με τη μορφή και το περιεχόμενο (η φωνητική απόδοση των λέξεων της Αλβιόνας), την αδειάζει από το νόημά της. Η απώλεια της λατινικής μορφής της λέξης, εξατμίζει το σημαινόμενό της. Στο κείμενο της, η Penelope γίνεται η Βαβέλ, (που δεν είναι το όνομα του πύργου, όπως μαθαίναμε παιδιά, αλλά έτσι ονομάζει ο Θεός τον εαυτό του την στιγμή που καταστρέφει τον πύργο –της νόησης– για να επιβάλλει τη γλωσσική διαφορά) και μεταφέρει τις λέξεις της Αλβιόνας στην Ελλάδα, μετατρέποντας τες σε κενά σημαινόμενα.

Η ελληνική μορφή μεταγράφει το βρετανικό νόημα (με την έννοια της νοητικής κατασκευής) αφ' ενός ομολογώντας τη διαφυγή του, αφ' ετέρου παραπέμποντας στο βαθύτερο φόβο της απώλειας του ίχνους της γλώσσας που ενώ δίνει τη μορφή αφήνεται πίσω. Το νόημα της Αλβιόνας αενάως διαφεύγει από την Penelope ενώ την ίδια στιγμή υφέρπει εντός της, αποζητώντας να γεμίσει το κενό της λησμονούμενης γλώσσας. Κι έτσι, η Ελληνίδα πλάνης (για την οποία θα ήτο υπερήφανος ο σοφός εκλιπών Derrida) ταλαντεύεται ανάμεσα στα δυο νοήματα που κομίζουν εναλλάξ το διαβατήριο και η ταυτότητα.

Μια αμφιβάλλουσα ταυτότητα, η οποία με το (επίσης) πολύ έξυπνο εύρημα του πιο προσωπικού εγγράφου της Penelope, που πότε εμφανίζεται πότε εξαφανίζεται αναδεικνύει τον ενδότερο φόβο της Penelope: την απομάκρυνση από τον ίδιο τον εαυτό της. Κάθε φορά που η ταυτότητα αναγγέλεται, κάθε φορά που οριοθετείται η ένταξη, λαμπιόνια που αναβοσβήνουν μες στο μυαλό της Penelope σχηματίζουν τη φράση: προσοχή παγίδα. Η διστακτικότητα της Penelope για το πού θα σταθεί το εκκρεμές της ζωής της μετατρέπεται σε κρίση ταυτότητας που φτάνει να την απειλεί με το πρόσωπο μιας άλλης στην ταυτότητα της.

Και φυσικά, η οριστική στάση του εκκρεμούς έρχεται με το παιδί. Η Penelope διαιρείται, αποκτά τον έτερο εαυτό, τον άλλο (στην περιπτωσή της την άλλη) πέρα από τον εαυτό. Κι αυτή η άλλη, το αλβιονάκι της, αγκυρώνει την Penelope στο χώμα της Αλβιόνας. Η ταυτότητά της τής προτείνεται από τον τόπο και τον χρόνο, αλλά εμπεδώνεται, τελικά, από τον καρπό της., από την ίδια. Η Penelope και το αλβιονάκι τη στιγμή που βρίσκουν η μια την άλλη κάνουν και ένα δώρο η μία στην άλλη. Στο αλβιονάκι, προσφέρεται μια αμβλύνουσα τη βρετανικότητα, συσσωρευμένη κληρονομιά 3000 ετών (αδειασμένη επάνω της με το όνομα Σοφία), από τη μητέρα, τη γιαγιά, τη θεία και μια μακριά σειρά γυναικών της γενιάς της που φτάνει ως τη μυθική Πηνελόπη, την ίδια στιγμή που το αλβιονάκι προσφέρει στη μητέρα της τη ρίζα. Το αλβιονάκι χαρίζει στην Penelope το χώμα της Αλβιόνας, του Τζόνι, του αδερφού, του πατέρα, του παππού και μιας μακριάς σειράς ανδρών της γενιάς της που φτάνει ως τον δυσοίωνο Beowulf.


Εγώ πάντως Penelope dearest (για να κλέψω και τη ritsmas) θα βγάλω το βιβλίο από την τσάντα μου, θα το βάλω στη λίστα με τα διαβασμένα-κερδισμένα και θα περιμένω το επόμενο.

17 σχόλια:

MenieK είπε...

Κι ἡ Πηνελόπη ἡ φρόνιμη γυρίζει καὶ τοῦ κρένει•
“Ἔχουμε, ὦ ξένε, ὀνείρατα ζαβά, μὲ κούφια λόγια,
κι ἀπ' ὅσα ὀνειρευόμαστε, σωστὰ δὲ βγαίνουν ὅλα.
(Οδύσσεια, τ, μετάφραση Α. Εφταλιώτη)

Penelope είπε...

Eγώ πάντως θα το κάνω printing α και θα το διαβάσω εντατικά αυτό το weekend ... γιατί μου άρεσε πολύ !!! αν και δεν είχε φωτογραφίες, ευτυχώς δηλαδή που το έγραψα το βιβλίο και μέσες άκρες κατάλαβα περί τίνος πρόκειται ;) :)
p.s Καλα Μένη (μεταξύ μας τώρα)είναι καταπληκτικό το τί έγραψες με έχεις ξαφνιάσει εντελώς λέμε νόμιζα ότι μονο εγώ έχω αυτή τη ιδιότητα, τέρμα δηλαδή το self service του ξαφνιάσματος (see Meniek) xxx

Penelope είπε...

Σε ευχαριστώ πολύ!!!!

νατασσΆκι είπε...

Λοιπόν, έχω σχόλια:

Μ' αρέσει ο τρόπος που έγραψες για το βιβλίο -ούτε τα μισά δεν θα σκεφτόμουν να πω εγώ, αλλά στα περισσότερα συμφωνώ.

Ούτε κι εμένα μ' αρέσουν οι κριτικές και οι κριτικοί, και σπάνια -να πω την αλήθεια μου- τους εμπιστεύομαι.

Η ρήση είναι του Χάρρυ Κλυνν, ναι :)

Βρήκα On-line (που λέμε στα ελληνικά) τη μετάφραση της Οδύσσειας του Εφταλιώτη, έχω χάσει χρόνια το βιβλίο και τη λατρεύω! (άσχετο, αλλά αν δεν το πω θα σκάσω)
:)

Το συμπέρασμα φυσικά είναι ότι το βιβλίο παίρνει τη θέση του στα δικά μου αγαπημένα (ήδη το έχω διαβάσει 3 φορές, κι αυτό είναι για μένα "βαθμός κατανόησης και ικανοποίησης") και περιμένουμε το επόμενο, ναι!
:)))

Φιλιά και στις 2 σας.

υγ. Αυτό το ποστ δεν είχε Foucault?!!!
υγ(ξανά) κοίτα που καταφέρνω να σχολιάζω σε ποστ σου, τελικά!
:)))

MenieK είπε...

@penelope, thank YOU, for a really lovely and honest book

@νατασσάκι, όλο γκρίνια είσαι... πάντα σχολιάζεις (και μάλιστα καίρια), λέμε, αφού...
Υ.Γ. φυσικά και δεν είχε Foucault, είχε τόσον Derrida, αφού...

νατασσΆκι είπε...

γκρίνια; Εγώ;;;
:))))

(παλιά, δεν μπορούσα λέμε!)
:p

(χο χο χο!)

Penelope είπε...

Υπογραμίζω αυτό το honest γιατί ετσι πραγματικά ήθελα να είναι,να βάλω μερικά πράγματα στη θέση τους και από τις δύο πλευρές ; )

Penelope είπε...

To Οστενικό Bennet (ετσι χωρίς δύο tt ) πως σου διέφυγε δεν ξέρω ;)

MenieK είπε...

@penelope, με προσβάλλεις... Φυσικά και ΔΕ μου διέφυγε, αλλά το θεώρησα εντελώς minor (μη σου πω και αντιτιθέμενο) σε σχέση με τους άξονες που εντόπιζα και που δημιούργησαν το δικό μου σασπένς και ενδιαφέρον...
Εξ' άλλου (το σκέφτηκα όταν εντόπισα τις λέξεις στα ελληνικά) για να είναι το όνομα συνεπές με την εικόνα που παρακολουθούσα μέσα από το βιβλίο (η βρετανικότητα ως κυρίαρχο χαρακτηριστικό του αρσενικού, άρα η ένταξη στη ταυτότητα της Αλβιόνας μέσα από τον άντρα) το επίθετο έπρεπε να είναι Ντάρσι :-Ρ

MenieK είπε...

κυρία Μπένετ, μόλις μπήκατε και στην πλαϊνή λίστα

Penelope είπε...

H Elizabeth Bennet ηταν η ιντελλιτζεντ και σοφιστικέ της παρέας και η σχέση της με τον κ. Ντάρσι ;)
Καταχάρηκα που σου κράτησε συντροφιά σε αυτές τις ατελειώτες και miserable διαδρομές..

ritsmas είπε...

Τώρα εγώ σαν κουτσουλιά θα πεταχτώ στη μέση αυτού του διαλόγου. Αλλά δεν μπορώ παρά να σημειώσω το εξαιρετικό κριτικό πνεύμα της Μένης μας και να την συγχαρώ.Ας ελπίσουμε ότι δεν θα φοβηθούν οι κριτικοί μας, οι οποίοι εκτός από χολή δεν ξέρουν να στάξουν κανα απόσταγμα της προκοπής. Μεσ στη γκρίνια, αφου λέω ότι με ξεπερνούν
Κατά τα λοιπά ο διαλογος ειναι απολαυστικός,καθώς αναδύονται στην επιφάνεια μικρά χαρακτηστικά της μιας ή της άλλης και επιχειρείται παράλληλα ενας διαγκωνισμός γνώσεων και εκπλήξεων του ενός προς τον άλλον. Αυτα τα κανει με τέχνη το Νατασσάκιον.\
Πάντως το βιβλίο όντως σκίζει ( σορι Πενελοπε για το λαίκό του λόγου, αλλά προσπαθώ να γινω παιδί του λαού κι εγω)και ελπίζω όσα θα ακολουθήσουν ναναι εξίσου ανάλαφρα, βαθιά βιωματικά και ουσιαστικά, καθώς θα απορρέουν από την καρδιά και του νου μιας γυναίκας που έχει τα γκατς να πορεύεται.
Μένιεκ : αριστα 10 και χωρίς Φουκώ. Δεν τον αντέχω πάντα. Ούτε τον Ντεριντά, αν και τον χρησιμοποιώ στα δύσκολα.
φιλια κυρίες μου

Meropi είπε...

Κι εγώ μαζί με σένα θα περιμένω το επόμενο βιβλίο της Πηνελοπίτσας μας.

Alexis B είπε...

Περασα γιά καλησπέρες και καλό Σ/Κ
Οσο γιά τίς "προτιμείσεις", και τίς "κριτικές"
Περί ορέξεως σοκολατόπιτα!!!!!!!

ritsmas είπε...

α, προπο που λενε οι Γαλλοι, ξαναδιαβάζω αυτές τις μερες το βιβλίο
Ταξίδι στην ακρη της νυχτας, Σελίνκλπ....
αναρωτιέμαι αν κατι δεν καταλαβαίνω από την κοπωση ή ειναι κάτι πολυ ξεχωριστό. Θα τα πούμε όταν το τελειώσω.

MenieK είπε...

@νατασσάκι, ναι γκρίνια εσύ (απίστευτο, αλλά αληθινό)

@penelope, μεταξύ μας, προτιμώ κατ' αρχάς τη σοφιστικότητα της αρχαίας Πηνελόπης και κατά δεύτερον της προκατειλημμένης :-Ρ

@ritsmas, για μένα λες, αλλά κι εσύ χωρίς αναφορά στο νατασσάκιον δε ζεις...

@meropi, ας της το λέμε μαζί να το πάρουμε γρηγορότερα :-)

@alexi, υπάρχει στ' αλήθεια η σοκολατόπιτα? Όλοι την αναφέρουν αλλά εγώ δεν έχω φάει ποτέ

@ritsmas ξανά, εγώ το είχα διαβάσει στο γαλλικό ινστιτούτο όταν δίναμε για το Sorbonne ΙΙΙ. Πολύ ιδιόρρυθμη γλώσσα, ήμουν και δεκαοκτώ χρονών, λίγα αντιλήφθηκα, αλλά είχα από τότε μια αίσθηση αφόρητου. Τώρα που το ξαναδιαβάζω, αντιλαμβάνομαι πόσο με ζόρισε η γλώσσα, το άγχος να ολοκληρώσω το διάβασμά του και πόσες από τις απορρίψεις, την επαναστατικότητα και τον σαρκασμό του δεν είχα αντιληφθεί. Αν δε με είχε ζορίσει τόσο θα ήταν ένα από τα αγαπημένα μου, αλλά, βέβαια, ποτέ δεν είναι αργά να γίνει ;-)

ritsmas είπε...

Συμφωνω. Τίποτα δεν ειναι ακατόρθωτο.
χαιρετώ...εχει χαλασει το δικτυον μου, που λενε και βασανίζομαι να το επαναφέρω.